Ik ben een ontzettend slechte schrijver. Niet origineel, verre van scherp. Bizar eigenlijk dat ze me nog voor dit magazine laten werken, ik kan maar beter ergens achter de kassa gaan zitten in plaats van dit artikel schrijven. Dixit mijn gedachten, twee weken geleden.
Toen werd ik ongesteld. Wacht, dus dáárom was ik zo onzeker. Waarom vergeet ik dat toch steeds? Om vervolgens met hernieuwde moed aan dit stuk te beginnen.
Vrouwen hebben een menstruatiecyclus, dat is inmiddels ruim bekend. De gemiddelde persoon met een baarmoeder wordt in het leven zo’n 450 keer ongesteld.
Zelf kocht ik op mijn 13de mijn eerste pakje Always, maar pas nu ik 39 ben, begrijp ik waarom ik de ene week zoveel zin heb om met vrienden feestelijk het leven door te nemen en de week erna het liefst een kluizenaar wil zijn.
Maar ook waarom ideeën soms vanzelf lijken te komen, en mijn geest een ander moment een dorre, verdrietige woestijn lijkt. Of zoals een collega laatst zei: ‘Drie dagen per maand wil ik mezelf opknopen, daarna gaat het wel weer.’
Maar het is niet alleen kommer en kwel.
De afgelopen jaren verschenen er steeds meer podcasts, artikelen en boeken die juist oproepen tot imagoverbetering van de vrouwelijke cyclus: van Moody Bitches van de Amerikaanse psychiater Julie Holland en Je brein aan de pil van Sarah Hill tot Jaar van het nieuwe verhaal van schrijver Daan Borrel en de bestseller waarmee de hype in 2019 écht begon: De cyclus strategie van de Engelse ‘gezondheidsexpert’ Maisie Hill.
Hormooncoaches schieten uit de Instagramgrond. Clue, de app waarmee je je cyclus kunt bijhouden, is door meer dan elf miljoen mensen in bijna tweehonderd landen gedownload, en dan zijn er nog tientallen andere menstruatietrackers. De gemeenschappelijke boodschap: je cyclus, dat maandelijkse samenspel van oestrogeen, progesteron en andere hormonen bedoeld om een zwangerschap mogelijk te maken, is geen belemmering, maar een onbenut potentieel.
Love your cycle
Ja, echt. Er zit kracht in leven volgens je cyclus. ‘Gebruik je hormonen en laat je cyclus in je voordeel werken’, schrijft Maisie Hill. ‘Je bewust zijn van je cyclus is in deze wereld een rebelse en radicale daad’, stellen de oprichters van het Amerikaanse instituut The Red School als ik me inschrijf voor hun cursus Love your cycle. Het is duidelijk: die decennia oude menstruatiecyclus heeft een gloednieuwe markt aangeboord. Hoe kan dat? En schiet je er iets mee op om je naar je cyclus te voegen?
‘Na de geboorte van mijn zoontje ben ik gaan bijhouden hoe ik me voel’, vertelt Anna (35, HR-adviseur, in werkelijkheid heet ze anders) aan de telefoon. ‘Vooral omdat mijn vriend steeds vroeg: wat is er met jou aan de hand? Toen ik het een paar maanden op papier had gezet, viel alles op z’n plaats. Mijn stemming beweegt precies mee met mijn cyclus, weet ik nu.’ De week voorafgaand aan de menstruatie is bijvoorbeeld niet de leukste. ‘Ik voel me moe, opgeblazen, zwaarmoedig en ben bang dat er iets met mijn relatie of kind misgaat. Het is een soort doemdenken waar je gewoon niet uitkomt. Nu ik dit weet, probeer ik mezelf af te leiden, want als ik ertegen inga, wordt het alleen maar erger. Een avond alleen met een boek of in de hoek van de bioscoop is fijn voor mij én voor de rest van het gezin. Als ik daarna ongesteld word, is dat echt een ontlading: die zware week zit erop. Gek genoeg komt er dan een enorme poetsneiging naar boven. Daar kun je je tegen verzetten of je kunt er gebruik van maken, heb ik bedacht: mijn vriend neemt ons kind mee, ik ga de badkamer doen. Aan het eind van mijn menstruatie werk ik mijn uitgroei bij en laat ik mijn nagels doen, omdat ik weet: hij komt er weer aan, die goede periode. Ik zit beter in mijn vel, ben verbaal sterker, amicaler. Alsof ik op scherp sta. Mijn klantafspraken probeer ik standaard in die twee weken te maken. Dat lukt niet altijd. En soms plan ik verkeerd: dan ben ik in die twee goede weken zo sociaal dat ik te veel afspraken maak, waardoor ze in de verkeerde week terechtkomen. Het zij zo. Gelukkig heb ik bij mijn twee beste vriendinnen wel de ruimte om af te zeggen.’
Achtbaan van emoties
Zo bezien valt het bij mij nog mee, denk ik ergens opgelucht. De effecten van de cyclus lijken zo mogelijk nog extremer voor grafisch ontwerper Tessel (39, in werkelijkheid heet ze anders). ‘Als mijn vriend met zijn lepel tegen zijn tanden tikte, ging ik soms al bijna out van irritatie. Dit is niet normaal, dacht ik. Op het allerdiepste dieptepunt kwam hij thuis en was ik totaal overprikkeld bezig om een huurhuis voor mezelf te zoeken. Dan was ik tenminste de helft van de week alleen.’ Jarenlang heeft ze geworsteld met stemmingswisselingen, vertelt Tessel thuis. ‘Na de geboorte van elk kind werd het erger. Ik ben bij een orthomoleculair specialist geweest, bij een overgangsspecialist, heb dure voedingssupplementen geslikt; niets hielp echt. Alleen tijdens mijn drie zwangerschappen voelde ik me een flatliner: geen enorme hormonale pieken en dalen, gewoon constant. Maar telkens als mijn menstruatie terugkwam, werd ik wanhopiger: wéér die achtbaan van emoties in.’
Op aanraden van een vriendin begon ze stemming en cyclus bij te houden. ‘Inmiddels weet ik precies hoe het werkt. Dag 7 is knallende koppijn, dag 10 tot 16 is ovulatietijd: alles is top, ik ben vrolijk, we hebben veel seks. Daarna stort het helemaal in: ik ben onzeker, snel geprikkeld, alles is te veel. En als ik rond dag 27 ongesteld word, is dat een opluchting.’ Ook Tessel probeert afspraken sindsdien op haar cyclus af te stemmen. ‘We planden laatst een huisfeestje voor de verjaardag van mijn vriend. Ik keek in mijn agenda en zei: doe maar de 20ste, anders weet ik nu al dat ik er niet van geniet.’ Het maakt haar kwaad: ‘Als mannen een cyclus zouden hebben, was er allang iets voor geweest, maar ondertussen zit ík de ene helft van de maand te verlangen naar de andere helft. Aan de pil wil ik niet, antidepressiva, die soms voorgeschreven worden bij ernstige PMS, lijken me een paardenmiddel. Het enige dat een beetje helpt, is dat ik nu snap waar het vandaan komt en dat ik over zeven dagen alles weer anders zie. Dat relativeert.’
Vier seizoenen
‘Als je meer afweet van hoe je hormooncyclus werkt, kun je inzinkingen en ellende omzetten in compassie en waardigheid’, verwoordt Maisie Hill het in De cyclus strategie. Om het overzichtelijk te maken, deelt ze de cyclus op in vier fasen die ze seizoenen noemt: winter, lente, zomer en herfst. Elk seizoen komt volgens Hill overeen met hoe sommige vrouwen zich daarin voelen: teruggetrokken in de periode van menstruatie, oftewel de winter (door laag oestrogeen- en progesteronniveau). Energiek en met hernieuwde levenslust in de folliculaire fase, waarin je lichaam zich voorbereidt op de eisprong, oftewel: de lente (door een snel stijgend oestrogeenniveau). Sociaal, vol zelfvertrouwen en met zin in seks in de zomer (door een piek in je oestrogeen en progesteron rondom de eisprong). En kalm, moe, onzeker of down in de herfst (door snel dalend oestrogeen en progesteron: ziedaar de beruchte PMS-klachten tijdens de zogenoemde luteale fase).
Natuurlijk zijn de effecten van elk innerlijk seizoen niet voor iedereen hetzelfde. Er zijn vrouwen die überhaupt weinig merken van de impact van hun cyclus. En terwijl sommigen zich onverslaanbaar voelen rondom hun ovulatie, krijgen anderen standaard migraine op de dag van hun eisprong en voelen zich eerder uitgewrongen dan uitgelaten. Plan de tandarts niet in je herfst of winter, schrijft Hill: dan ligt je pijngrens lager. Je administratie doen is volgens haar juist wel een goed idee, veel vrouwen zouden dan secuurder zijn. Omdat de kans op blessures groter zou zijn tijdens de menstruatie, laat de menstruatiecoach (de eerste ter wereld) van het Belgische Club Brugge zijn vrouwelijke voetballers op dat moment minder intensief trainen. Viervoudig olympisch kampioen wielrennen Leontien van Moorsel deed juist het omgekeerde: zij was gepland ongesteld toen ze in 2003 haar wereldrecord in Mexico-Stad vestigde. ‘In de week voordat ik menstrueer heb ik altijd vermoeide benen, maar als het eenmaal zo ver is, heb ik het idee dat mijn pijngrens verder weg ligt’, zei ze tegen Trouw.
Zelfs de geïrriteerde gevoelens voorafgaand aan de menstruatie zijn inzetbaar. Want van die ongepolijste PMS-versie van jezelf valt wat te leren, schrijft psychiater Julie Holland in Moody Bitches. ‘De gedachten en gevoelens die tijdens deze fase van je cyclus bij je opkomen, moet je beschouwen als reëel en ongeveinsd. Als je het gevoel krijgt dat er over je heen wordt gelopen, dat je meer krijgt te verstouwen dan je partner, of dat er iets scheef zit, is de kans groot dat je gevoel klopt. (…) Eigenlijk zou je juist de hele maand door minder over je kant moeten laten gaan.’ Opmerkelijk: het stuk dat Holland al in 2015 in The New York Times schreef over vrouwen en hormonen, was een van de best gelezen artikelen van het jaar.
Feministisch
Je agenda een beetje aanpassen op je hormonale pieken en dalen; eigenlijk klinkt het best logisch. Maar écht baanbrekend is het ook niet, toch? Waarom slaat leven volgens je cyclus dan toch zo aan?
Ik bel Marlies Bongers, gynaecoloog bij het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven en bijzonder hoogleraar gynaecologie aan Universiteit Maastricht. Bongers werkt al ruim dertig jaar als gynaecoloog en ziet de afgelopen tijd ‘een enorm toegenomen belangstelling’ voor de invloed van cyclus en hormonen, vertelt ze aan de telefoon. ‘Ik merk dat vrouwen zeggen: ik heb jarenlang de pil geslikt, dat wil ik niet meer, het heeft te veel invloed op mijn lijf.’ Wie de pil of andere hormonale anticonceptie gebruikt, ooit het toppunt van emancipatie, onderdrukt daarmee immers de natuurlijke menstruatiecyclus, vertelt ze. Bovendien is er steeds meer aandacht voor de bijwerkingen: onder meer een verhoogd risico op trombose, baarmoederhalskanker, borstkanker, depressieve gevoelens, een verminderd libido en stemmingswisselingen. ‘Ik vind het heel goed dat vrouwen daarmee bezig zijn, in plaats van gewoon te doen wat artsen voorschrijven’, zegt Bongers.
Tegelijk ziet de gynaecoloog dat de natuurlijke cyclus die terugkeert wanneer vrouwen stoppen met de pil, voor sommigen zwaarder is dan gedacht. Die vrouwen adviseert ze op te schrijven wanneer hun klachten voorkomen, en dat schema te gebruiken. Laat je hormonen niet alleen maar over je heen komen, bedoelt ze, maar doe er wat mee.
Dat klinkt aannemelijk. Toch vermoed ik dat er nog meer zit achter de plotselinge aantrekkingskracht van de cyclus. Zou het ook iets feministisch kunnen zijn? Ik vraag het aan Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen, de oprichters van feministisch platform Damn, Honey. Of het nou gaat om migraine, een winterdepressie, rouw of je cyclus, dat je naar je lijf luistert en niet over je eigen grenzen heen gaat, is inderdaad feministisch, vertellen ze bij een kop thee. ‘Van veel vrouwen wordt verwacht dat ze altijd voor anderen klaarstaan. Neem alleen al die anderhalf keer zoveel tijd die vrouwen aan onbetaalde zorg besteden, vergeleken met mannen. Dus is het goed als je daaruit durft te stappen en zegt: nu kies ik voor mezelf. Maar dat is breder dan alleen je cyclus.’ Tegelijkertijd beamen Hagen en Van Voorthuizen dat er ook een meer zweverige, Happinez-achtige kant aan de cyclus kleeft. Eentje waar zij zelf niet per se achter staan, maar die andere vrouwen misschien juist weer aantrekt. Een soort zacht empowerment, niet moeilijk, maar juist sprookjesachtig makkelijk: het antwoord zit immers al in je, verstopt in je baarmoeder. Zoals een Instagramcoach op haar site belooft: je cyclus volgen is ‘Een manier om jezelf op een volledig nieuwe manier te leren kennen. Het is het (her)ontdekken van jouw behoeften en verlangens. Het is het ontdekken van je vrouwelijke energie. Het is diepgang.’ En de kalender die ze ontwikkelde om je eigen cyclus te linken met de maanfases, kun je nu bestellen voor maar € 8,95.
Zelfs de doorgaans nuchtere auteur Maisie Hill lijkt af en toe een beetje betoverd door de mogelijkheid van een soort vrouwelijke oerkracht: ‘Tijdens onze menstruerende jaren zoeken we uit wie we zijn, werken we door onze kwetsbaarheden heen, ontwikkelen we onze krachten en voelen we ons steeds meer thuis in onszelf’, jubelt ze. Je krijgt als lezer bijna medelijden met iedereen die géén menstruatiecyclus heeft.
Slaaf van de hormonen
Tegelijk kun je je afvragen: schieten wij mensen met een baarmoeder ook op de lange termijn iets op met alle aandacht voor de cyclus? Al is het bestaan van de vrouwelijke hormoonhuishouding wetenschappelijk bewezen, helpt het je vooruit om je leven erdoor te laten leiden? Maryam Matar, een vooraanstaande vrouwelijke arts-onderzoeker uit de Verenigde Arabische Emiraten, adviseerde in 2014 topvrouwen op een congres in Dubai om geen belangrijke beslissingen te nemen vlak voor hun menstruatie, omdat het hormoon oestrogeen dan kortstondig piekt. ‘Alle belangrijke beslissingen die ik heb genomen en waarvan ik spijt heb, kunnen direct worden gekoppeld aan mijn oestrogeengehalte’, zei ze – en haalde zich de woede van Twitter op de hals. Want vrouwen als slaaf van hun hormonen, dat is niet de positie die eerdere feministen voor ogen hadden toen ze streden voor gelijkheid. Ergste nachtmerrie: dat je vanwege het bestaan van je hormonen niet meer serieus genomen wordt. Denk alleen al aan die irritante, retorische vraag ‘Ben je ongesteld, ofzo?’ (Die overigens getuigt van treurig weinig inzicht in de vrouwelijke biologie. Juist de week ervóór kunnen PMS-symptomen de kop opsteken.)
Toen de vrouwen van Damn, Honey in 2020 een podcastuitzending maakten over leven volgens je cyclus, kwam daar behalve veel herkenning dan ook kritiek op. NRC plaatste een opiniestuk van Sophie Rutenfrans, publicist en redacteur bij De Balie, met de strekking: beschaving is toch juist je bewust zijn van je biologie en daarboven gaan staan? ‘Het is begrijpelijk dat na decennia van hosanna over hormonale anticonceptie nu een tegenbeweging op gang komt – de bijwerkingen zijn inderdaad niet mals’, schrijft Rutenfrans. ‘Maar het is verkeerd om die cyclus alle macht te geven en zo de vrouwelijke identiteit te onderwerpen aan de biologie. Ironisch genoeg zorgt het definiëren van de hormoonschommelingen (of seizoenen, als je wil) op deze manier voor determinisme.’ En ze haalt de omstreden Canadese hoogleraar, tevens alt-rightboegbeeld Jordan Peterson aan, die graag dingen zegt als: jongens zijn gewoon meer geïnteresseerd in dingen, meisjes in mensen, ‘want dat is nu eenmaal de biologie’.
Geringe invloed
Nou, zegt hoogleraar en internist-endocrinoloog Max Nieuwdorp als ik hem bel, dat valt wel mee: vrouwen en mannen zijn geen speelbal van hun hormonen. ‘De werking van je brein ligt redelijk vast. Hormonen hebben een klein beetje invloed, ze boetseren op de achtergrond ons lichaam en ons functioneren. Maar daarnaast zijn er nog een heleboel andere factoren die je beïnvloeden: omgeving, voeding, slaap, al dat soort dingen.’
Toch ziet Nieuwdorp zeker nut in rekening houden met je cyclus. ‘Als je ziet wat hormoonpieken zoals de overgang of de puberteit met vrouwen én mannen doen, dan is het logisch dat deze versie in het klein zijn weerslag heeft op je lichaam en geest. We mogen niet alles biologisch platslaan; helemaal mee eens. Maar om naar je lijf te luisteren en op basis daarvan bepaalde dingen te plannen, lijkt me niet gek. Als ik zie waar mijn spreekuur het meest over gaat, is dat uitleggen wat er precies in je lichaam gebeurt.’ En het kan grip geven als je weet waar dat vandaan komt, én dat het ook weer overgaat, zegt hij.
Nu ze er meer vanaf weet, is HR-adviseur Anna zich aan haar cyclus gaan hechten. ‘Ik heb weleens overwogen om weer hormonale anticonceptie te nemen. Die twee minder leuke weken zouden daarmee verdwijnen. Maar hoe ik me voel in de twee weken daarná zou ik toch niet willen missen; dat compenseert ruimschoots.’ Je leven op je cyclus afstemmen mag dan niet alles oplossen, maar hem compleet negeren is misschien ook zonde, zou je kunnen zeggen. Al was het alleen maar om te weten wanneer je níét naar jezelf moet luisteren. En zo is dit artikel er uiteindelijk toch gekomen.
