Het gaat helemaal niet zo slecht met Friesland, maar de proteststem zwelt aan

Ze kan het bijna niet geloven. „Acht zetels”, roept ze vol verbazing op de veerboot van Holwert naar Ameland. De omringende passagiers wenden hun blik onmiddellijk naar de stemmentrekker van de BoerBurgerBeweging (BBB) in Friesland: Femke Wiersma (38), tien jaar geleden bekend geworden door haar deelname aan tv-programma Boer zoekt vrouw en nu kandidaat-gedeputeerde voor BBB in haar eigen provincie Friesland. „Echt absurd hoeveel zetels dat is”, zegt Wiersma over een vorige week gepubliceerde peiling van haar partij in Friesland.

Wiersma is deze donderdagmiddag onderweg naar een panelgesprek op Ameland over de bereikbaarheid van de Waddeneilanden. Vorige week was ze nog voor een conferentie in Parijs, deze week twee dagen in Den Haag voor haar werk als fractiemedewerker van BBB in de Tweede Kamer. En de rest van de week was gevuld met regionale debatten, interviews voor landelijke media en campagnebijeenkomsten. Tussendoor draagt de alleenstaande moeder ook nog de zorg voor haar vier kinderen en een pony. Bovendien moet ze nog tijd vinden om te trainen voor een winterduathlon voor het goede doel volgende week.

Moe lijkt ze er niet van te worden. Zodra ze de kans krijgt, slaat ze wie dan ook om de oren met haar politieke idealen. In een continue woordenstroom komt ze met cijfers, onderzoeken en verheft ze haar stem over de volgens haar „kromme” regels en wetgeving in Den Haag en Brussel. „Gaat het over politiek, dan ga ik echt aan”, zegt ze lachend.

Waarom is de partij zo populair in de peilingen? Het korte antwoord van Wiersma: „Wij zijn voor velen de hoop van verandering.”

Het langere antwoord: „Veel mensen stemmen tegen de huidige bestuurscultuur. Kijk naar de Toeslagenaffaire, de omgang met mensen in het Groningse aardbevingsgebied en nu stikstof: mensen zien dat de overheid niet altijd het meest rechtvaardige heeft gedaan en daarom willen ze stemmen op een partij die het echt anders doet.”

De waarschijnlijke winst van BBB komt niet als een verrassing. Ook de PVV staat in de peilingen op winst en kan na de BBB de grootste worden in Friesland. Bovendien lijken JA21 en FVD zich ook te kunnen opmaken voor respectievelijk één en twee zetels in de Friese Provinciale Staten. Daardoor lijkt het blok van de protestpartijen het grootst te worden in Friesland.

De verschuiving van de macht, van de middenpartijen – Friesland was altijd een bolwerk van PvdA in de steden en CDA op het platteland – naar de protestpartijen is al langer gaande, blijkt uit het eind 2021 verschenen electoraal onderzoek Atlas van Afgehaakt Nederland. Waar de proteststem na Pim Fortuyn (LPF) verschoof van de oude stadswijken naar de industriële gemeenten onder Geert Wilders (PVV), komt die stem nu vooral vanaf het platteland en de randgemeenten van het land.

Waar komt de populariteit van deze partijen in Friesland vandaan?

‘Randstadkabinet’

Tijdens het debat op Ameland is de onvrede over het huidige kabinet groot. Niet alleen onder de oppositiepartijen, zoals de PvdA en BBB, maar opvallend genoeg ook onder coalitiepartij VVD. Hoe de overheid is omgegaan met de Groningse gedupeerden in het gaswinningsdossier noemt de nummer twee op de VVD-kieslijst, Eric ter Keurs, „ronduit hufterig”. Wanneer PvdA-Statenlid Jaap Stalenburg spreekt van een „Randstadkabinet”, is Ter Keurs het daar grondig mee eens.

Wat is er dan aan de hand in Friesland? Een greep uit de kwesties van de afgelopen tijd:

„De buslijnen verdwijnen op het platteland, er zijn dorpen waar geen bussen meer komen”, zegt VVD’er Ter Keurs. „Het lijkt hier het Franse platteland wel.”

Een multifunctioneel centrum in het dorpje Burdaard staat op omvallen. De theaterzaal, fitnessruimte, het zwembad en verschillende barruimtes worden al gerund door vrijwilligers en alsnog kampt het met exploitatieproblemen. „Het kost relatief veel geld voor relatief weinig mensen”, zegt Wiersma. „Maar verdwijnt dit centrum, dan verschraalt het gebied verder. Terwijl het voor veel mensen in de regio van groot belang is.” De in Holwert woonachtige Wiersma heeft de afgelopen jaren van dichtbij meegemaakt dat dorpswinkels, dorpshuizen en kroegen sloten.

En het duurde maanden voordat een tunnel op de A7 werd gerepareerd. „Was dat een tunnel in de Randstad geweest dan was het snel opgelost”, zegt PvdA’er Stalenburg. „Die tunnel is een metafoor voor het gevoel hier, dat er totale desinteresse is van het kabinet over wat er in de regio gebeurt.”

Kijkend naar de toekomst, winden BBB en VVD zich ook op over de plannen van het kabinet om rekeningrijden in te voeren. „Dat is een plattelandsheffing”, zegt Wiersma, die zelf voor haar werk naar Den Haag moet en vanwege slechte ov-verbindingen drie en een half uur onderweg zou zijn. Daarom pakt ze de auto. „Ik wil wel met de trein, maar die is hier niet in de buurt”, zegt ze. VVD’er Ter Keurs vindt rekeningrijden een „fantastisch idee voor de Randstad”, zegt hij. „Maar wij betalen straks te veel voor een probleem dat hier niet speelt: files.”

Gelukkig én ontevreden

Toch gaat het niet zo slecht met Friesland. De krimpregio’s – veelal de gemeenten aan de kust – slinken al nauwelijks meer en de Friezen zijn gelukkiger dan van ze verwacht zou worden gezien de armoede-, werkloosheids- en opleidingscijfers. Drie jaar geleden muntte het Fries Sociaal Planbureau de ‘Friese Paradox’: Friezen zijn niet rijker dan de rest van Nederland, maar wel gelukkiger. Als het gaat om geluk, gezondheid en gemeenschapsgevoel scoren de Friezen hoog.

Maar de proteststem groeit wel en de politici op Ameland klinken flink ontevreden. Naar dat regionale maatschappelijke onbehagen deed Caspar van den Berg, hoogleraar bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en senator voor de VVD in de Eerste Kamer, twee jaar geleden samen met Annemarie Kok onderzoek. Daaruit blijkt het een probleem in een groot deel van Friesland dat voorzieningen teruglopen en de economische groei achterblijft bij het gemiddelde van Nederland.

„Te veel hogeropgeleide jongeren trekken weg uit de regio en de vergrijzing neemt toe”, zegt Van den Berg. Bovendien groeien omliggende steden, zoals Groningen. „De stagnatie in de regio leidt tot relatieve achteruitgang”, zegt Van den Berg. „Als andere gebieden vooruitgaan, kom je uiteindelijk toch onderaan te bungelen.”

Wat dat concreet betekent? „In Friesland hebben we geen eigen universiteit en minder bedrijvigheid”, zegt BBB’er Wiersma. „Leeuwarden kan wel een woonwijk bijbouwen waar jongeren kunnen wonen, maar in de dorpen zijn voor hen nauwelijks woningen.”

Dat regionale onbehagen leidt al snel tot een proteststem. „Een stem op een protestparij is in de meeste gevallen vooral bedoeld als een signaal tegen het politieke midden”, zegt Van den Berg. Hij vindt het dan ook niet onlogisch dat bijvoorbeeld Forum voor Democratie – dat vier jaar geleden uitgesproken voor méér Groningse gaswinning was – bijna de grootste partij werd in de provincie Groningen. „Het gaat er vaak niet om of de inhoudelijke standpunten van de partij haalbaar zijn, maar om een signaal tegen de gevestigde orde af te geven.”

Maar van de veelbesproken kloof tussen stad en platteland wil Van den Berg niet spreken: „Het etiket ‘kloof’ is een te simplistische tegenstelling, ook op het platteland stemmen mensen op progressieve partijen en ook in de grote steden is er onbehagen.” Volgens Van den Berg is dat kloofdenken van Randstad versus de rest van Nederland, of de stad versus het platteland, problematisch: „De fixatie leidt af van de inhoud van de problemen en polariseert het debat de dominante groep en de gebeten hond. Dat leidt niet tot oplossingen voor de mensen aan de rand van het land die het gevoel hebben dat Den Haag de afgelopen dertig jaar te weinig naar ze heeft omgekeken.”

Zo lijken de partijen op Ameland er ook over te denken. Hoewel de PvdA in het Friese stikstofdebat veraf staat van de opvattingen van BBB, zoekt Statenlid Stalenburg tijdens de debatavond openlijk toenadering tot de BBB: „Het gevoel dat het kabinet er niet is voor de regio, waar BBB zich sterk over uitspreekt, daarin vinden wij elkaar moeiteloos.”

Ook de VVD onderschrijft die onvrede. „Het Noorden komt er qua geld vanuit Den Haag stelselmatig bekaaid van af”, zegt Ter Keurs. „Dat wordt irritant.” Hij voorspelt dat de protestpartijen „gruwelijk gaan winnen” in de provincies. „De mensen zijn er klaar mee dat ze niet serieus worden genomen.”

Volgens PvdA’er Stalenburg ligt het simpel: „Het succes van BBB is het meest krachtige signaal dat de regio klaar is met de desinteresse van het kabinet voor wat er in de regio gebeurt.”